滨海法院严格追究违法审判和差错案件责任
| Ванская б?тва арм.: ???? ?????????? | |||
|---|---|---|---|
| Асно?ны канфл?кт: Першая сусветная вайна, Генацыд армян | |||
 Армянск?я салдаты на л?н?? абароны ? сцен Вана, май 1915 года | |||
| Дата | 19 красав?ка — 16 мая 1915 | ||
| Месца | горад Ван ? яго вакол?цы | ||
| Вын?к | перамога армян | ||
| Прац??н?к? | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| С?лы бако? | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на В?к?схов?шчы | |||
.svg){kind=small}
| Г?сторыя Армен?? |
|---|
 |
Ванская б?тва, Ванская самаабарона (красав?к — чэрвень 1915) — абарончыя ба? армянскага насельн?цтва горада Ван ? армянск?х сёл Ванскага в?лаета Асманскай ?мперы? супраць турэцкага войска ? перыяд генацыду армян. Ба? праходз?л? гало?ным чынам у горадзе Ван з 19 красав?ка па 16 мая, кал? аблогу горада знял? руск?я войск? ? армянск?я добраахвотн?цк?я атрады[3].
Перадг?сторыя
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]Ван, адна з г?старычных стал?ц Армен??, стал?ца Васпураканскага царства, бы? захоплены сельджукам? ? XI стагоддз?. У позны перыяд ?снавання Асманскай ?мперы? Ван бы? важным цэнтрам армянскага культурнага, сацыяльнага ? эканам?чнага жыцця. Часам Ван звал? армянск?м П’емонтам. Хрымян Айрых ствары? у Ване друкарню ? пача? выдаваць першае перыядычнае выданне ? Армен?? — газету ?Арцы? Васпуракан?? (Арол Васпуракана). У 1885 годзе ? Ване была заснавана партыя Арменакан.
Паводле дадзеных брытанскага консула Роберта Дал?эла ? 1862 годзе насельн?цтва Ванскай прав?нцы? Асманскай ?мперы? складала 418 700 чалавек, з як?х 209 100 хрысц?яне ? 209 600 — мусульмане[4]. Паводле падл?ка? Кюнэ, у 1890 годзе насельн?цтва Ванскай прав?нцы? складала 430 000 чалавек, з як?х 240 500 был? мусульманам? (гало?ным чынам турк?), 92 000 — с?рыйцам?, ? 79 998 — армянам?[4]. Згодна Месробу Крыкарану, пры публ?кацы? дадзеных гэтых перап?са? дадзеныя пра колькасць армянскага насельн?цтва на?мысна зан?жал?ся, каб схаваць той факт, што ? Эрзурумскай ? Ванскай прав?нцыях армяне перасягал? астатн?я этн?чныя групы па колькасц? насельн?цтва[4]. Паводле Крыстоферу Валкеру, армяне складал? абсалютную большасць (52,9 %) насельн?цтва Ванскай прав?нцы?[5].
Напярэдадн? Першай сусветнай вайны ? Ване жыл? 41 тыс. чалавек. Рыхтуючыся ажыццяв?ць жахл?вы план зн?шчэння армянскага насельн?цтва Вана, турэцк? ?рад прызначы? намесн?кам Ванскага в?лаета Джэ?дэт-бея, вядомага сваёй жорсткасцю ? нянав?сцю да армян. Ён арган?зава? забойствы шэрага к?ра?н?ко? армян: дэпутата турэцкага парламента А. Врамяна (Ан?к Дэрдзакян), ?шхана (Н?кагаяс М?каелян) ? ?ншых; потым, атрыма?шы падмацаванн? з Эрзурума, ста? рыхтавацца да нападу на Ван.
Пачатак разан?ны
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]З пачаткам Першай сусветнай вайны 1914—1918 гадо? у Ванск?м в?лаеце была арган?завана масавая разан?на армянскага насельн?цтва. Пацярпелыя параза на Ка?казск?м фронце ? адыходз?лыя турэцк?я войск?, да як?х далучыл?ся ?зброеныя курдск?я банды, пад падставай ?няслушнасц?? армян ? ?х с?мпатый да руск?х бязл?тасна выразал? армян, рабавал? ?х маёмасць, руйнавал? армянск?я населеныя пункты. У шэрагу павета? Ванскага в?лаета (Шатах, Аёц дзор, Аачэш, Тымор, Алджаваз ? ?ншых) армяне звяртал?ся да самаабароны, вял? зацятыя ба? супраць пагромн?ка?. Найболей значнай стала Ванская самаабарона, што до?жылася каля месяца[6].
Падрыхто?ка самаабароны
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]Армянскае насельн?цтва зраб?ла захады для адб?цця пагражальнага нападу. Для к?ра?н?цтва самаабаронай бы? утвораны адз?ны ваенны орган (?Ваенны орган армянскай самаабароны Вана?), у склад якога ?вайшл? Армянак Екаран, Арам Манукян, Кайцак Аракел, Булгарацы Грыгар, Габрыел Семерджан, Грант Гал?кян ? Фанос Терлемезян. Был? створаны службы забеспячэння ? размеркаванн? прадукта?, медычнай дапамог?, зброевая майстэрня (у ёй бы? наладжаны выраб пораху, збро?, был? адл?ты дзве гарматы), а таксама ?Саюз жанчын?, як? займа?ся гало?ным чынам вырабам адзення для ваяро?. Перад тварам пагражальнай небяспек? згуртавал?ся разам прадста?н?к? армянск?х пал?тычных партый: (рамкавары, гнчак?сты ? дашнак?). Супраць перасяжных с?л прац??н?ка (12 тыс. салдат рэгулярнага войска, вял?кая колькасць бандыцк?х вайсковых фармавання?, 12 артылерыйск?х гармат, карабл? возера Ван) абаронцы Вана мел? не больш 1500 ваяро?, у як?х было ?сяго 505 в?нтовак ? 750 ма?зера? з невял?к?м запасам патрона?, у сувяз? з чым ваенны орган самаабароны адда? указанне выкарысто?ваць боепрыпасы абачл?ва, ?страляць тольк? пэ?на?. Айгестан бы? падзелены на 5 абарончых раёна?, у як?х был? збудаваны 73 паз?цы?[7].
Пачатак самаабароны
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]
Самаабарона пачалася 7 красав?ка, кал? турэцк?я салдаты абстралял? армянск?х жанчын, як?я рухал?ся па дарозе ад с. Шушанц да Айгестана; армяне адкрыл? агонь у адказ, пасля чаго пача?ся агульны напад турка? на Айгестан. Айгестан падпа? пад артылерыйск? абстрэл, як? прычын?? значныя разбурэнн?. Але армяне не был? заспеты знянацку; ?м атрымалася не тольк? адб?ць першы напад турка?, але ? захап?ць некаторыя ?х паз?цы?, падарваць турэцк? арсенал, будынак пал?цэйскага к?равання ? г.д. Паспяхова была арган?завана самаабарона ? ? Кахакмасч, хоць тут армяне знаходз?л?ся ? яшчэ больш неспрыяльных умовах: яны был? адрэзаны ад Айгестана, прац??н?к валода? шматразовай перавагай у колькасц?, бракавала збро? ? боепрыпаса?. Тут таксама бы? створаны Ваенны орган самаабароны, у склад якога ?вайшл? Айказ Касаян, М?гран Тараманян, Лявон Галджаян, Дав?д Сарк?сян, Сарк?с Шаг?нян ? ?ншыя. Хоць Ваенны орган Кахакамеча л?чы?ся аддзяленнем Ваеннага органа Айгестана, але ? с?лу акал?чнасцей ён дзея? самастойна. Л?н?я абароны Кахакамеча была падзелена на 4 пляцо?к? са сва?м? апорным? пунктам?. 7 красав?ка, кал? турк? перайшл? ? наступ, абаронцы Кахакамеча здолел? адстаяць свае паз?цы?, зн?шчыл? шэраг умацавання? турка?, нанесл? ?м страты. Першыя дзесяць дзён Ванскай самаабароны прайшл? пад знакам поспеха? для абаранялых. Нягледзячы на тое, што Айгестан падпада? пад бязл?тасныя абстрэлы, прац??н?ку не атрымо?валася прарваць л?н?ю абароны армян. Нават начны штурм, арган?заваны прыбылым з Эрзурума германск?м аф?цэрам, не да? вын?ка?: турк?, панясучы страты, был? адк?нуты. Абаронцы дзеял? адважна, натхнёныя справядл?вым? мэтам? сваёй барацьбы. У шэрагах абаранялых ваявал? не мала жанчын ? дзя?чын. 19-летняя ?ску? Амбарцумян за выдатнае выкананне баявога задання была ?знагароджана ордэнам ?Ганаровы крыж?, заснаваным ваенным органам. Падлетк? Вана не тольк? паднос?л? ваярам зброю ? боепрыпасы, але ? сам? адважна ваявал? з ворагам. Вылучыл?ся мног?я з ?х: Бабчын (?саджанян), Марц?рос (Гюлагян), Аслан (Аглянян), Арам (Та?магян), будучы п?сьменн?к Л?р Камсар) ? ?ншыя. У другой палове красав?ка цяжк?я ба? працягвал?ся. Прац??н?к, бесперапынна папа?няючы свае войск?, распачына? спробы прарваць л?н?ю абароны ванца?. Працягва?ся артылерыйск? абстрэл горада. ?мкнучыся прыцягнуць да акты?ных дзеяння? супраць абаронца? Вана курда?, Джэ?дэт абяца? ?м багатую здабычу. Але ? атака курда? была адб?та з вял?к?м? стратам? для ?х. Падчас Ванскай самаабароны турк? лютавал? ? акрузе Вана, выразаючы м?рнае армянскае насельн?цтва ? спальваючы армянск?я сёлы; ад рук пагромн?ка? заг?нул? каля 24 тыс. армян, был? разрабаваны ? спалены звыш 100 сёл. 28 красав?ка турк? распачал? новы штурм, але абаронцы Вана адб?л? яго. Пасля гэтага турк? адмов?л?ся ад акты?ных дзеяння?, працягваючы абстрэл армянск?х квартала? Вана. У пачатку мая перадавыя частк? рускага войска ? атрады армянск?х добраахвотн?ка? набл?з?л?ся да Вана[7].
Канец самаабароны
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]Турк? был? змушаны зняць аблогу ? адступ?ць. 6 мая руск?я войск? ? армянск?я самаахвотн?к? ?ступ?л? ? Ван, захоплена сустрэтыя абаронцам? ? насельн?цтвам. Ваенны орган самаабароны звярну?ся з закл?кам ?Да армянскага народа?, у як?м в?та? перамогу справядл?вай справы над гвалтам ? тыран?яй. Ванская самаабарона — гера?чная старонка г?сторы? армянскага нацыянальна-вызвольнага руху. За месяц баё? турэцк?я войск? панесл? сур'ёзныя страты (каля 1 тыс. чалавек заб?тым?); страты армян склал? каля 350 чалавек, значную частку як?х складал? м?рныя жыхары Вана. Ванская самаабарона выратавала ад нем?нучай згубы дзясятк? тысяч васпураканца?, як?я знайшл? прыстанак у Ване.
Памяць
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]Самаахвярнасць ? гера?чнасць абаронца? Вана служыл? натхняльным прыкладам для армян ?ншых мясцовасцйе У Аштаракск?м раёне Армен?? ? памяць пра гера?чную Ванскую самаабарону ?зведзены помн?к.
Крын?цы
[прав?ць | прав?ць зыходн?к]- ↑ а б Richard G. Hovannisian. The Armenian people from Ancient to Modern Times // Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. — Palgrave, 1997. — Т. 2. — С. 251. — ISBN 978-0312101695.
- ↑ Peter Balakian. The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response. — New York: HarperCollins, 2004. — P. 207. — ISBN 0-0605-5870-9.
- ↑ Richard G. Hovannisian. The Armenian people from Ancient to Modern Times // Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. — Palgrave, 1997. — Т. 2. — С. 281. — ISBN 978-0312101695.
- ↑ а б в Krikorian, Mesrob K. (1978). Armenians in the Service of the Ottoman Empire, 1860-1908. Routledge. pp. 33–34. ISBN 9780710085641.
In 1862 the British Consul R.A.O. Dalyell reported that the total population of the province of Van was 418,700, of whom 209,100 were Christian, and 209,600 Muslim, as follows:...In 1890 Cuinet (2) reckoned the total population of the province as 430,000, of whom 178,000 were Christian and 2^2,000 non-Christian, as follows:...
- ↑ Walker, Christopher J. Armenia: The Survival of a Nation. — London: Palgrave Macmillan, 1990. — С. 206.
- ↑ Иван Ратцигер: Адвокатам каннибализма: Факты о резне армян и айсоров в Турции и Иране
- ↑ а б Керсновский А. А. История Русской армии. Борьба на Кавказе.(недаступная спасылка). Арх?вавана з першакрын?цы 16 мая 2011. Праверана 6 кастрычн?ка 2016.