微软又开始抛弃用户：仅11款WP手机支持创意..

Хам?дыйская разня
Разня ? Эрзуруме, 1895 год
Кра?на	Асманская ?мперыя
Месцазнаходжанне	Асманская ?мперыя
Дата пачатку	1894
Дата заканчэння	1897
Мэта	Ottoman Armenian population[d]
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 市环卫处将采取日常检查、抽查及专项检查方式对各地区城乡环境卫生整治情况进行阶段检查验收，对检查验收结果、整治不力的点位和责任主体将进行通报和问责.

Масавыя забойствы армян у 1894—1896 гадах або Хам?дыйская разня (арм.: ???????? ??????????) — серыя забойства? армян у Асманскай ?мперы? ? 1894—1896 гадах, як?я паводле розных ацэнак панесл? жыцц? ад 50 да 300 тысяч чалавек. Складал?ся з трох асно?ных эп?зода?: разн? ? Сасуне, забойства? армян па ?сёй тэрыторы? ?мперы? восенню ? з?мой 1895 года ? разан?ны ? Стамбуле ? ? раёне Вана, нагодай для якой паслужыл? пратэсты мясцовых армян. На цяперашн? момант няма комплекснага даследавання гэтых злачынства?. Найболей крывавай ? найменш вывучанай з’я?ляецца другая фаза. Не выкл?кае сумневу, што Порта была наепасрэдна замяшана ? забойствах, аднак ступень удзелу ?лад у арган?зацы? забойства? з’я?ляецца прадметам бязл?тасных спрэчак.

Разан?на ? Сасуне

У раёне Сасуна курдск?я правадыры абклал? дан?най армянскае насельн?цтва ? памен на адмову ад набега?. У той жа час асманск? ?рад запатрабава? пагашэння запазычанасцей па дзяржа?ных падатках, як?я да таго разв?твал?ся, ул?чваючы факты курдск?х рабавання?. Адмова мясцовых курдск?х правадыро? ад набега? не ратавала армян ад качавых курдск?х плямён, што рухал?ся на летн?я пашы. Армяне адмов?л?ся пайсц? на падвойныя паборы. Згаленне ? рабаванне зраб?л? ?х успрымальным? да прапаганды гнчак?ста?, ? да лета 1893 года жыхары вёск? Талварыг пачал? ?збройвацца, каб супрацьстаяць курдск?м набегам. У наступным годзе курды ? асманск?я ?радо?цы запатрабавал? ад армяна? выплаты дан?ны ? падатка?, аднак, сустрэ?шы там супрац?? ? апыну?шыся няздольным? перамагчы армян, паскардз?л?ся губернатару Б?тл?са Хасану Тэкс?ну, як? пасла? на дапамогу курдам Чацвёрты вайсковы корпус пад камандаваннем Зэк?-пашы. Больш месяца армяне стрымл?вал? асманскае войска ? курда? ? пагадз?л?ся скласц? зброю тольк? пасля абяцанай амн?сты? ? запэ?нення?, што ?х прэтэнз?? будуць пачуты ?радам. Нягледзячы на абяцанн? асманскага камандуючага, пасля раззбраення пачал?ся забойствы армян, дзве вёск? Шэн?к ? Семал был? спалены, а насельн?цтва, улучаючы кабет, дзяцей ? святаро?, было падвергнута гвалту ? жорстк?м забойствам. Тыя, хто застал?ся жывым?, бегл? ? пячоры горы Андок, дзе был? высачаны ? зн?шчаны рэгулярным? войскам? ? курдск?м? бандам?. Был? заб?та не менш 3000 чалавек. За гэту аперацыю турэцк? камандз?р Зэк?-паша атрыма? ад султана ?знагародныя. Спробы брытанск?х дыпламата? наведаць месца разан?ны был? заблакаваны ?радо?цам?, як?я сцвярджал?, што ? раёне эп?дэм?я халеры, аднак паведамленн? карэспандэнта? ? м?с?янера? дайшл? да Е?ропы. Паслы Брытан??, Францы? ? Рас?? прапанавал? стварыць кам?с?ю па расследаванн?, аднак прапанова была адх?лена Портай, якая пагадз?лася тольк? на ная?насць е?рапейск?х наз?ральн?ка? на слуханнях. Слуханн? прайшл? ? пачатку 1895 года ? Мушы ? атмасферы запалохвання, тым не менш, некальк? армян пагадз?лася выступ?ць у якасц? сведак. Расследаванне прыйшло да высновы, што армяне брал? ?дзел у мяцяжы, але е?рапейск?я наз?ральн?к? не пагадз?л?ся з такой ацэнкай. Е?рапейск?я дзяржавы дзеял? ня?згоднена, тым не менш, у ма? 1895 гады тры паслы ск?равал? султану мемарандум ? праект рэформа?, што агадва? аб’яднанне армянск?х абласцей ?мперы?, удзел е?рапейск?х дзяржа? у прызначэнн? губернатара?, амн?стыю армянск?м пал?твязнем. Таксама рэформа агадвала ?радавы кантроль над перасо?ваннем курдск?х плямён, стварэнне стымула? для ?х пераходу да аселага ладу жыцця ? раззбраенне хам?дые ? м?рны час.

Карыкатура на султана Абдул-Хам?да II, ?Le Rire?, 29 мая, Парыж, 1897

Разня 1895 года

Справа К?ркора Гульгульяна

Выхадзец з Байбурта, армян?н К?ркор Манк-Абаджы Гульгульян, 29 красав?ка 1899 года ? С?мферопал? заб?? турэцкага падданага турка Хасана, сына Батана, Мел?я-оглу. Справа слухалася ? С?мферопальск?м акруговым судзе з удзелам прысяжных засядальн?ка?. Баран?? Гульгульяна вядомы адвакат Карачэ?ск?. На судзе был? прадста?лены довады таго, што 27 кастрычн?ка 1895 года завадар банды Хасан Мел?я-оглу падчас пагрому ? Байбурце ?ласнаруч зараза? бацьку ? двух брато? Гульгульяна. Пасля дзвюх хв?л?н нарады прысяжныя засядальн?к? вынесл? падсуднаму апра?дальны прысуд.

Цягам лета працягвал?ся перамовы пам?ж е?рапейск?м? кра?нам? ? Партай, падчас як?х апошняя спрабавала спачатку адх?л?ць праграму рэформа?, а потым макс?мальна зменшыць вымог?. Пакольк? рашэння? не прымалася, гнчак?сты ? верасн? 1895 года вырашыл? правесц? вял?кую дэманстрацыю да ?Баб Ал?? — гало?ных варот Бл?скучай Порты — ? давял? да ведама заходн?х пасло?, што м?рны марш праводз?цца ? знак пратэсту супраць разан?ны ? Сасуне, тэрору супраць армян ? пал?тык? выжывання ?х з ?х г?старычнай тэрыторы?. 30 верасня каля 2000 дэманстранта? выйшл? на вул?цы з пал?тычным? вымогам?, аднак па дарозе да ?Баб Ал?? на шлях? дэманстранта? устала пал?цыя. Чакаючы супрац?ву ?лад, мног?я дэманстранты был? ?зброены. Супраць армян бы? выста?лена нато?п, што падтрымл?ва?ся пал?цыяй ? войскам?. Кал? пал?цыянт удары? дэманстранта, той выцягну? рэвальвер ? стрэл?? у пал?цыянта. У вын?ку распачатай стралян?ны дзясятк? армян был? заб?ты ? сотн? паранены. Пал?цыя адло?л?вала армян ? перадавала ?х софтам — навучэнцам ?сламск?х навучальных устано? Стамбула, як?я заб?вал? ?х да смерц?. Таксама ? забойствах армян брал? ?дзел стамбульск?я я?рэ?. Разан?на працягвалася да 3 кастрычн?ка. Е?рапейск?я паслы ? чарговы раз выказал? пратэст бессэнсо?ным забойствам армян, улучаючы забойствы на тэрыторы? пал?цэйск?х участка?. Падчас гэтай разан?ны 17 кастрычн?ка Абдул-Хам?д пад ц?скам Е?ропы прыня? кампрам?сны варыянт рэформа?. Ён бы? значна менш прапанаванага е?рапейцам? плана, аднак ? гэта давала армянам надзею. Прымаючы аф?цыйна гэты план, Абдул-Хам?д на справе рыхтава? адказ, як? пав?нен бы? падаць урок армянам ? е?рапейцам, — разан?ну 1895—1896 гадо?.

Адначасна з прыняццем варыянту рэформа? 8 кастрычн?ка мусульмане заб?л? ? жы?цом спал?л? каля тысячы армян у Трабзоне. Напад на армянскую частку горада пача?ся з с?гналу горна, пасля чаго нато?п, улучаючы апранутых у форму салдата?, пача? забойствы ? рабаванн?. Гэта падзея стала прадвесн?кам арган?заванай асманск?м? ?ладам? серы? масавых забойства? армян ва Усходняй Турцы?: Эрз?нджане, Эрзурумк, Гюмюшхане, Байбурце, Урфе ? Б?тл?се. Пасланыя султанам правакатары зб?рал? мусульманскае насельн?цтва ? самай буйнай мячэц? горада, а потым аб’я?лял? ад ?мя султана, што армяне пачал? па?станне супраць ?слама. Мусульманам прапанавалася абаран?ць ?слам ад няверных ?, заахвочваючы рабаванн? армян, тлумачылася, што прысваенне мусульман?нам маёмасц? мяцежн?ка? не супярэчыць Карану. ?ншай тактыкай Абдул-Хам?да ста? гвалто?ны зварот армян у ?слам. Гэта аперацыя была даручана Шак?ру-пашы, як? займа? пасада ?нспектара асобных акруг у Аз?яцкай Турцы?. Паводле думк? Лорда К?нраса, заданням? Шак?ра-пашы был? планаванне ? выкананне масавых забойства? ? скарачэнне колькасц? з перспектывай по?нага зн?шчэння армянск?х хрысц?ян. Разан?на адбывалася ? рэг?ёнах, як?я пав?нны был? быць рэфармаваны паводле плана е?рапейск?х дзяржа?. На ноту пасло? Брытан??, Францы? ? Рас?йскай ?мперы? з Порты прыйшо? адказ, што ? хваляваннях в?наваты перадус?м сам? армяне. У л?стападзе разан?на была працягнута ? шэрагу ?ншых гарадо?. Был? заб?ты тысячы армян, яшчэ большая колькасць пав?нна была памерц? ад голаду з?мой 1895—1896 гадо?. Найболей жорсткай была другая разан?на ва Урфе, дзе армяне складал? да трац?ны насельн?цтва горада. Абложаныя армяне схавал?ся ? кафедральным саборы ? запатрабавал? ? асманск?х улад аф?цыйнай абароны. Камандуючы войскам? да? ?м такую гарантыю, пасля чаго група армян ск?равалася да мясцовага шэйха. Тот загада? к?нуць ?х на зямлю ?, прачыта?шы над ?м? мал?тву, перараза? ус?м горла. На наступную ран?цу нато?п мусульман падпал?? сабор, у як?м схавал?ся армяне, ? спал?? жы?цом ад па?тары да трох тысяч чалавек. Войск?, як?я знаходз?л?ся там, стралял? ? кожнага, хто спрабава? уцячы. Удзень урадо?цы-мусульмане, пасланыя апавясц?ць армян, што забойства? больш не будзе, выразал? апошн?я 126 армянск?х сямейства?. Агульны л?к заб?тых армян ва Урфе скла? больш васьм? тысяч. Армянам атрыма?ся арган?заваць супрац?? у Зейтуне, дзе атрад з члена? парты? Гнчак нанёс паразу асманск?м войскам, захап?? гарн?зон ? ?радо?ца?, а потым вытрыма? аблогу рэгулярных войска?. Армяне склал? зброю тольк? пасля ?мяшання е?рапейск?х пасярэдн?ка?; некальк? прадста?н?ко? гнчак?ста? был? высланы з Турцы?, на?замен гэтага армяне атрымал? агульную амн?стыю, вызваленне ад м?нулых падатка? ? хрысц?янскага намесн?ка губернатара. У чэрвен? аб’яднаныя с?лы партый Арменакан, Гнчак ? Дашнакцуцюн абаран?л? ад разан?ны горад Ван.

Захоп Атаманскага банка

Новыя рэзн? ? Армен??. Вокладка газеты ?La Libre Parole?, 1897, Парыж

Асно?ны артыкул: Захоп Атаманскага банка ? Стамбуле, 1896

Нягледзячы на тое, што дашнак? ?стрымл?вал?ся ад публ?чных акцый, разан?на 1895 года прывяла ?х да рашэння захап?ць будынак Атаманскага банка ? Стамбуле. Пасля ф?нансавага банкруцтва Порты ? 1882 годзе банк знаходз??ся пад супольным к?раваннем е?рапейск?х крэдытора?, ? захоп банка пав?нен бы? прыцягнуць увагу е?рапейца? да праблемы армян. 26 жн??ня 1896 года група добра ?зброеных дашнака? захап?ла будынак Атаманскага банка, узяла е?рапейск? персанал у закладн?к? ?, пагражаючы выбухам банка, запатрабавала ад турэцкага ?рада правесц? абяцаныя пал?тычныя рэформы. У перададзенай петыцы? змо?цы засудз?л? разан?ну армян, запатрабавал? ад е?рапейца? правядзення рэформа? у шасц? армянск?х абласцях Турцы?, пал?тычных пра? ? вызвалення пал?твязня?. Таксама была высунута вымога пра е?рапейскага кам?сара, як? б курырава? рэформы, ? змяшанай е?рапейска-мусульманскай жандармеры?. У вын?ку перамо? прадста?н?к рас?йскага пасольства ? дырэктар банка, Эдгар В?нцэнт, угаварыл? нападн?ка? пак?нуць будынак банка пад асаб?стую гарантыю бяспек?. Таксама ?м было абяцана, што е?рапейск?я кра?ны разгледзяць ?х вымог?, але абяцанне не ?трымвала пэ?ных мер. Выказвал?ся думк?, што дашнак? так?м чынам правакавал? антыармянск?я пагромы для прыцягнення ?ваг? е?рапейца?, аднак, нягледзячы на лаг?чнасць такой высновы, для яго мала перакана?чых довада?. Аднак улады распарадз?л?ся пачаць напады на армяна? яшчэ да таго, як група дашнака? пак?нула банк. Пал?цэйск?я агенты, перапранутыя студэнтам? мусульманск?х устано?, зб?рал? нато?пы людзей. Был? таксама паведамленн?, што ?ладам было загадзя вядома пра змову, але ёй дал? здзейсн?цца, каб апра?даць далейшыя пагромы. Цягам двух дзён пры выя?ным патуральн?цтве ?лад турк? заб?вал? да смерц? армян, заб??шы больш 6000 чалавек. Дапамогу туркам зраб?л? стамбульск?я я?рэ?. На друг? дзень бойн? прадста?н?к? 6 е?рапейск?х дзяржа? заяв?л? пратэст Турцы?, а да вечара англ?чане пачал? высадку ваенных марако?, што спын?ла забойствы. Е?рапейск?я дзяржавы ск?равал? ? м?н?стэрства замежных спра? Турцы? серыю калекты?ных нот, у як?х яны канстатавал?, што разан?на не была спантаннай з’явай, а праводз?лася пад наглядам улад. Турэцк?я ?лады абяцал? выраб?ць арышты в?наватых, але так ? не зраб?л? гэтага.

У Брытан?? гэтыя падзе? выкл?кал? крыз?с; 86-гадовы прэм’ер-м?н?стр Вял?кабрытан?? У?льям Гладстан вярну?ся з адста?к?, каб выступ?ць з апошняй прамовай супраць ?мперы? ?непрадказальнага Турка?, якая пав?нна быць ?сцёрта з карты свету?, як ?ганьба цыв?л?зацы?? ? ?праклён чалавецтва? (Ансары тлумачыць гэта ?сламафоб?яй Гладстана, а Блоксхэм яго л?беральным? ?дэям?). Пал?тычныя матывы перашкодз?л? е?рапейск?м кра?нам правесц?, згодна К?прскай канвенцы?, ?нтэрвенцыю ? Турцыю. Францыя ? Герман?я мел? эканам?чныя ?нтарэсы ? Турцы?, Брытан?я не гатова была ?сц? на саступк? Рас?? дзеля падтрымк? армян, а Рас?йская ?мперыя не была зац?ка?лена ? стварэнн? незалежнай Армен??. Пасля пачатку грэка-турэцкай вайны 1897 года за Крыт заходн?м? дзяржавам? не было зроблена н?чога для аблягчэння лёсу армян.

Г?сторык Лорд К?нрас адзначае: ?Непрым?рымая ?партасць Абдул-Хам?да прынесла яму перамогу над Захадам. Але халодная нялюдскасць яго дзеяння? прынесла яму вечную ганьбу ? вачах цыв?л?заванага свету?.

Ацэнк? ? паследствы

Рэг?ён / Вобласць		Колькасць армян у 1912 годзе (паводле дадзеных армянскай патрыярх??)
Шэсть армянск?х абласцей турэцкай Армен??	Эрзерум	215 000	1 018 000
	Ван	185 000
	Б?тл?с	180 000
	Арпут	168 000
	С?вас	165 000
	Дыарбек?р	105 000
Суседн?я, з шасцю абласцям? турэцкай Армен??, вобласц?		145 000
К?л?к?я		407 000
Заходняя Анатол?я и е?рапейская Турцыя		530 000
Усяго		2 100 000

Е?рапейск?я вандро?н?к? ? даследчык? ацэньвал? армянскае насельн?цтва сярэдз?ны XIX стагоддзя ? 2,5 м?льёна чалавек. Армянская патрыярх?я ацан?ла памер паствы ? 1882 годзе ? 2 660 000 чалавек. Падл?к? патрыярх?? ? 1912 годзе паказал? 2 100 000 армяна?, змяншэнне на 500 000, напэ?на, злучана з забойствам? 1894—1896 гадо? ? 1909 года, а таксама ?цёкам? армян на Ка?каз, у е?рапейск?я кра?ны ? ЗША. У абласцях, суседн?х з шасцю абласцям? турэцкай Армен??, армянскае насельн?цтва складала меншасць. Яны был? адлучаны ад армянск?х абласцей падчас рэформы Абдул-Хам?да па пераглядзе меж, што расцэньвалася армянск?м? л?дарам? як джэрымендерынг (перакройванне выбарчых акруг дзеля забеспячэння вын?ка? выбара?). Статыстыка армянскай патрыярх?? ацэньвала этн?чны склад насельн?цтва ? шасц? асно?ных армянск?х абласцях у наступнай прапорцы?: армян 38,9 % (усяго хрысц?яна?, улучаючы нестарыянца? ? грэка? — 45,2 %), турак 25,4 %, курда? 16,3 %, аднак гэта статыстыка таксама ман?пулявала л?чбам?. Так, у ёй не ?л?чвал?ся курда- ? турканаселеныя санджак? на по?дн? ? захадзе рэг?ёна, а неартадаксальныя мусульмане праходз?л? ? катэгоры? ??ншыя рэл?г???. Статыстыка атаманскага ?рада рэзка адрозн?валася ад патрыяршай ? паказвала агульную колькасць армян у ?мперы? 1 295 000 чалавек (7 %), у тым л?ку ? шасц? асно?ных рэг?ёнах 660 000 (17 %) армян супраць 3 000 000 мусульмана?. У верасн? 1915 года губернатар Дыярбек?ра паведамля?, што ён высла? з вобласц? 120 000 армян, што амаль удвойчы перавышала колькасць армян паводле аф?цыйнай асманскай статыстык?.

Этн?чны склад ?мперы? ? 1914 годзе паводле аф?цыйнай асманскай статыстык?.

Дакладны л?к ахвяр разан?ны 1894—1896 гадо? падл?чыць немагчыма. Яшчэ да сканчэння гвалто?ных дзеяння?, лютэранск? м?с?янер Ёганес Лепс??с, як? знаходз??ся ? гэты час у Турцы?, выкарысто?ваючы нямецк?я ? ?ншыя крын?цы, сабра? наступную статыстыку: заб?тых — 88 243 чалавек?, спустошаны — 546 000 чалавек, разрабаваных гарадо? ? вёсак — 2493, нак?раваны ? ?слам вёсак — 456, апаганена цэрква? ? манастыро? — 649, пера?творана ? мячэц? цэрква? — 328. Ацэньваючы агульны л?к заб?тых, К?нрас прыводз?ць л?чбу 50—100 тыс., Блоксхэм — 80—100 тыс., Аван?сян — каля 100 тыс., Адалян ? Татэн — ад 100 да 300 тыс., Дадран — 250—300 тыс., Сюн? — 300 тыс..

Цягам дзесяц?годдзя пасля пагрома? 1894—1896 гадо? напады малал?к?х армянск?х рэвалюцыйных груп на ?радо?ца?, ?нфарматара? ? прадста?н?ко? варожых утварэння? адбывал?ся на тэрыторы? Сасуна, Муша ? Б?тл?са. Дзеянн? гэтых груп карыстал?ся спагадай сярод армянскага насельн?цтва, аднак не магл? спын?ць згаленне сялян ? эм?грацыю з тэрыторы? г?старычнай Армен??.

У 1902 годзе прадста?н?к? Дашнакцуцюн ? Гнчак у л?ку сарака сям? дэлегата?, як?я прадста?лял? турэцк?я, арабск?я, грэчаск?я, курдск?я, армянск?я, албанск?я, чаркеск?я ? я?рэйск?я арган?зацы?, узял? ?дзел у першым Кангрэсе атаманск?х л?берала? у Парыжы ? склал? пагадненне супраць султана. Кангрэс запатрабава? ро?ныя правы для ?с?х грамадзяна? ?мперы?, мясцовага самак?равання, абарону тэрытарыяльнай цэласц? ?мперы? ? адна?ленне канстытуцы?, прыпыненай у 1878 годзе. Прыняцце прапанаванай армянам? рэзалюцы?, згодна якой е?рапейск?м наз?ральн?кам падавал?ся па?намоцтвы кантраляваць выкананне пра? меншасцей, было рэзка асуджана прысутн?чалым? турэцк?м? нацыянал?стам?, як?я л?чыл?, што армяне не маюць патрэбу ? наз?ральн?ках ? асабл?вым статусе ? будучай канстытуцыйнай Турцы?. У 1904 годзе зно? пачал?ся беспарадк? ? Сасуне, у адказ хам?дые ? асманская арм?я распачал? карную аперацыю ? рэг?ёне. У гэты ж час у Саф?? праходз?? трэц? кангрэс Дашнакцуцюн, як? прыйшо? да высновы пра асаб?стую адказнасць Абдул-Хам?да за забойствы армяна? ? прыня? рашэнне ух?л?ць султана. Гало?ны выканавец Хрыстафор М?каелян падарва?ся ? 1905 годзе на прызначанай для султана выбухо?цы, аднак змова была працягнутая. Падчас замаху Абдул-Хам?д трох? адх?л??ся ад свайго звычайнага пятн?цкага маршруту, што выратавала яму жыццё. Выбух зн?шчы? карэту султана ? частку яго св?ты. У змове апроч армян брал? ?дзел прадста?н?к? ? ?ншых этнаса? ? канфес?й.

З пункту гледжання Атаманскай дзяржавы разан?на 1894—1896 гадо? у пал?тычным сэнсе прадста?ляла сабою анарх?чную праяву прым?ты?нага нацыянал?зму (улучаючы тэрор ? экспрапрыяцыю), а ? рэл?г?йным сэнсе — неакансерваты?ную рэакцыю супраць ?н?жэйшай? рэл?г?йнай групы, але якая хутка разв?ваецца. Таксама гэта служыла папярэджаннем армянск?м нацыянал?стам супраць вымог? рэформа?. Удзел султана Абдул-Хам?да ? стамбульскай ? ванскай рэзях 1896 года не выкл?кае сумнева?, ступень яго ?дзелу ? ?ншых эп?зодах невыразная. У друг?м, найболей крывавым, эп?зодзе цэнтральная каардынацыя была б абцяжарана слабой ?нфраструктурай ?мперы?, таму асно?ную ролю ? разан?не гулял? простыя мусульмане ? мухаджыры, у тым л?ку курды ? прадста?н?к? мусульманск?х студэнцк?х утварэння?. Магчыма, султану дакладалася аднабаковая ?нфармацыя, а паведамленн? е?рапейск?х прадста?н?ко? падавал?ся як антытурэцкая прапаганда. Тым не менш, гэта не здымае з яго адказнасц? за насаджэнне антыхрысц?янскага ?сламскага шав?н?зму, у атмасферы якога здзяйснял?ся забойствы. Таксама трэба ?л?чваць, што заахвочанн? Абдул-Хам?дам службовых асоб, датычных да забойства?, азначае, што, з яго пункту погляду, яны дзеял? ? ?нтарэсах асманскай дзяржавы ? ? рамках праводжанай ?м пал?тык?. Роля асманск?х урадо?ца?, арм?? ? пал?цы? адрозн?валася ? розных эп?зодах разан?ны, аднак у сваёй масе яны л?чыл?, што гэта было ?сяго тольк? адказам на дзеянн? сам?х армяна?, пры гэтым пад дзеянням? мел?ся на ?вазе ? тым л?ку як само ?снаванне армянск?х партый, так ? атрыманыя пад катаванням? ??дзячныя? сведчанн? армян. Пашыраныя ? той час чутк? пра тое, што за армянам? стаяла Брытан?я, не адпавядал? рэча?снасц?. Дзеянн? армянск?х пал?тычных партый ? план рэформа? 1895 года часам служыл? катал?затарам? для разан?ны, аднак у любым сэнсе не апра?двал? забойствы армян.

Апроч дзяржа?нага падбухторвання разан?на 1895—1896 гадо? была адзначана акты?ным удзелам у ёй ? ? рабаваннях турэцкага насельн?цтва Асманскай ?мперы?, што абума?лялася глыбок?м сацыяльным ? пс?халаг?чным расслаеннем асманскага грамадства. Камерцыйныя таленты армяна? стэрэа тыпова прып?свал?ся х?трасц? ? заганнасц? армянскага характару, што павял?чвала ? мусульмана? пачуццё ?ласнай годнасц? ? дазваляла ?м не задумвацца пра ?ласную адсталасць. Прамым вын?кам гэтай зайздрасц? было шырока пашыранае пасля разан?ны армянскага насельн?цтва марадзёрства, як стымул ? ?знагарода за пагромы.

У?льям Лагер у працы ?Дыпламатыя ?мперыял?зму? (англ.: ?The Diplomacy of Imperialism?) выказа? здагадку, што рэвалюцыйныя л?дары армян выл?чвал?, што выкл?каныя ?х дзеянням? пакуты армян прыцягнуць увагу да армянскага пытання. Гэты пункт погляду бы? аспрэчаны Дональдам Блоксхэмам ? Рональдам Сюн?, як?я л?чыл?, што для такога цверджання няма н?як?х довада?. Гэта ?тэза правакацы?? была па?тораная ? працы Стэнфарда Шоу 1977 года, дзе сцвярджалася, што разан?на была рэакцыяй на армянскую правакацыю ? што гнчак?сты мел? намер стварыць сацыял?стычную армянскую рэспубл?ку ? шасц? анатал?йск?х абласцях, у як?х усе мусульмане будуць дэпартаваны ц? заб?ты. Роберт Мелсан, анал?зуючы гэта цверджанне Шоу, адзначае, што падобная думка не знаходз?ць пацверджання ? ?ншых г?сторыка?, а сам Шоу роб?ць падобны вын?к без спасылак на як?я-небудзь цытаты ? не даючы тлумачэння?. ?Тэза правакацы?? з’я?ляецца адным з метада?, што выкарысто?ваюцца адма?ляльн?кам? генацыду армян.

Пляма масавага забойства армян была непрыемна для Турэцкай рэспубл?к?, якая стала наступн?кам Асманскай ?мперы?. Кемал?сцкая ?дэалог?я таксама адчувальна став?лася да традыцыйнага ?я?лення турка? як варвара?. Адмова прызнаваць забойствы армян ператварылася ? Турцы? ? м?ф пра паходжанне сучаснай турэцкай дзяржавы ? стала фактарам турэцкай ?дэнтычнасц?. Турэцкая эл?та, што нажывалася на рэкв?з?цыях армянскай маёмасц?, дасягнулых макс?муму ? час генацыду армян, мела асаб?стыя матывы для адмовы прызнаваць паходжанне выкрадзеных земля? ? маёмасц?. Апроч таго, пасля Другой сусветнай вайны Турцыя не хацела, каб яе г?сторыя пара?но?валася з нацысцкай Герман?яй. Адмова прызнаваць забойствы армян застаецца для Турцы? апошн?м этапам рашэння армянскага пытання.

Л?таратура

Кн?г?

• Edwin Munsell, Frances E. Willard Bliss. Turkey and the Armenian Atrocities: A Reign of Terror from Tartar Huts to Constantinople Palaces. — Edgewood Publishing Company, 1896. — 590 p.
• Richard G. Hovannisian. The Armenian genocide: history, politics, ethics. — Palgrave Macmillan, 1992. — 362 p. — ISBN 0312048475, ISBN 9780312048471.
• Ronald Grigor Suny. Looking toward Ararat: Armenia in modern history. — Indiana University Press, 1993. — 289 p. — ISBN 0253207738.
• Robert Melson. Revolution and Genocide: On the Origins of the Armenian Genocide and the Holocaust. — University of Chicago Press, 1996. — 386 p. — ISBN 0226519910, ISBN 9780226519913.
• Richard G. Hovannisian. Remembrance and denial: The Case of the Armenian Genocide. — Wayne State University Press, 1998. — 328 p. — ISBN 0-8143-2777-X, ISBN 978-0-8143-2777-7.
• Лорд Кинросс. Расцвет и упадок Османской империи = Lord Kinross. The Ottoman Centuries. The Rise and Fall of the Turkish Empire. — 1. — М.: Крон-пресс, 1999. — 696 с. — ISBN 5-232-00732-7.
• Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide. — Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 1999. — 718 p. — ISBN 9780874369281.
• James Bryce, Arnold Joseph Toynbee, Ara Sarafian. The treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915-1916: documents presented to Viscount Grey of Falloden by Viscount Bryce. — Gomidas Institute, 2000. — 667 p. — ISBN 0953519155, ISBN 9780953519156.
• Samuel Totten, Steven L. Jacobs. Pioneers of genocide studies. — Transaction Publishers, 2002. — 617 p. — ISBN 0765801515.
• Jay Winter. America and the Armenian Genocide of 1915. — Cambridge University Press, 2003. — Vol. 15. — 317 p. — (Studies in the social and cultural history of modern warfare). — ISBN 0521829585, ISBN 9780521829588.
• Vahakn N. Dadrian. The history of the Armenian genocide: ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus. — Berghahn Books, 2004. — 460 p. — ISBN 1571816666, ISBN 9781571816665.
• Richard G. Hovannisian. The Armenian People from Ancient to Modern Times. — Palgrave Macmillan, 1997. — Vol. II. Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. — 493 p. — ISBN 0312101686, ISBN 9780312101688.
• Yair Auron. The Banality of Denial: Israel and the Armenian Genocide. — Transaction Publishers, 2004. — 338 p. — ISBN 076580834X, ISBN 9780765808349.
• Taner Ak?am. From Empire to Republic: Turkish Nationalism and the Armenian Genocide. — Zed Books Ltd, 2004. — 273 p. — ISBN 1842775278, ISBN 9781842775271.
• Samuel Totten, William S. Parsons, Israel W. Charny. A century of genocide: critical essays and eyewitness accounts. — 2nd ed.. — Routledge, 2004. — 507 p. — ISBN 0415944295, ISBN 0415944309.
• Donald Bloxham. The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians. — Oxford University Press, 2005. — 329 p. — ISBN 0199273561, ISBN 9780199273560.
• Dinah L. Shelton. Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity. — Macmillan Reference, 2005. — 1458 p. — ISBN 0028658485, ISBN 9780028658483.
• Киреев Н. Г. История Турции ХХ век. — Крафт+, ИВ РАН, 2007. — 609 p. — ISBN 978-5-89282-292-3.
• Richard G. Hovannisian. The Armenian genocide: cultural and ethical legacies. — Transaction Publishers, 2007. — 449 p. — ISBN 1412806194, ISBN 9781412806190.
• Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide. — Greenwood Press, 2008. — 534 p. — ISBN 0-31332-967-2, ISBN 978-0-31332-967-8.
• David Bruce MacDonald. Identity Politics in the Age of Genocide. The Holocaust and historical representation. — Routledge, 2008. — 261 p. — ISBN 0415430615, ISBN 9780415430616.
• Ronald Grigor Suny, Fatma Müge G??ek, Norman M. Naimark. A Question of Genocide: Armenians and Turks at the End of the Ottoman Empire?. — Oxford University Press, 2011. — 465 p. — ISBN 9780195393743.
• Raymond Kévorkian. The Armenian Genocide: A Complete History. — I.B.Tauris, 2011. — 1008 p. — ISBN 1848855613, ISBN 9781848855618.

Артыкулы

• Stephan Astourian. The Armenian Genocide: An Interpretation // The History Teacher. — Society for the History of Education, 1969. — Vol. 23. — № 2 (Feb., 1990). — P. 111—160.
• Selim Deringil. “The Armenian Question Is Finally Closed”: Mass Conversions of Armenians in Anatolia during the Hamidian Massacres of 1895–1897 // Comparative Studies in Society and History. — Society for the Comparative Study of Society and History, 2009. — Vol. 51. — № 2. — P. 344?371.
• Ronald Grigor Suny. Dialogue on Genocide: Efforts by Armenian and Turkish Scholars to Understand the Deportations and Massacres of Armenians During World War I(англ.) // Ab imperio. — 2004. — № 4. — P. 79-86.

Спасылк?

• Официальный сайт музея-института геноцида армян (Ереван, Цицернакаберд) (коллекция фотографий) (англ.) (арм.) (тур.)